Dziedzictwo i Ekomuzea
(tekst autorstwa Barbary Kazior)
Ekomuzea a Zielone Szlaki Greenways
Przy wielu zielonych szlakach – greenways rozwijają się ekomuzea - inicjatywy nastawione na ochronę i ekspozycję unikatowych wartości lokalnego dziedzictwa, aktywizację i zaangażowanie lokalnego społeczeństwa oraz poprawę jakości życia mieszkańców w zgodzie z duchem rozwoju zrównoważonego. Ekomuzea są często uzupełnieniem regionalnych, krajowych czy międzynarodowych zielonych szlaków – greenways. W Polsce rozwijają się np. wzdłuż Bursztynowego Szlaku (Ekomuzeum Lanckorona, Ekomuzeum Babiej Góry czy Ekomuzeum Opatów-Iwaniska). Liczne, lokalne ekomuzea powstają na Dolnym Śląsku, w tym Ekomuzeum Dymarki w Tarchalicach czy Ekomuzeum Cysterskie w Lubiążu uatrakcyjniają Szlak Odry. W Bieszczadach wzdłuż szlaku „Zielony Rower” Greenway Karpaty Wschodnie powstało modelowe Ekomuzeum „Trzy Kultury w Lutowiskach”.
Czym jest ekomuzeum?
Ekomuzeum to sieć rozproszonych w terenie obiektów, które tworzą „żywą” kolekcję, obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego mieszkańców. Wyjątkowy charakter regionu jest prezentowany jako wypadkowa warunków naturalnych i działalności ludzi, historycznej i obecnej (definicja wg Fundacji Partnerstwo dla Środowiska). Ekomuzeum eksponuje autentyczność miejsca, poprzez prezentację zasobów przyrodniczo-kulturowych i działalność mieszkańców, w połączeniu z promocją, edukacją i rozwojem regionu, stwarzając możliwość integrowania ludzi i inicjatyw. Ekomuzeum jest przedsięwzięciem tworzonym oddolnie, w oparciu o lokalną mądrość i organiczną znajomość regionu, czerpiącym z miejscowej historii i tradycji, zaprezentowanej w sposób żywy i interesujący, godzącym wymogi ochrony dziedzictwa z potrzebami ekonomicznymi mieszkańców. Termin “ekomuzeum” został wprowadzony we Francji przez Hugues de Varine w roku 1971 a pierwsze inicjatywy, które zyskały status ekomuzeów zostały założone w Le Creusot w 1974 i w Grande Lande w 1975. Krajem, gdzie dość wcześnie rozwinął się ruch ekomuzealny była także Szwecja, gdzie powstawały głównie większe, regionalne przedsięwzięcia.
Kryteria ekomuzeum
1. Budowane w oparciu o lokalne dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe, przyczyniające się do jego zachowania, kultywowania i eksponowania.
2. Bazuje na autentycznych elementach dziedzictwa, przyczyniając się do jego rekonstrukcji i rewitalizacji.
3. Oddolnie tworzone i zarządzane (np. przez lokalną/regionalną organizację lub instytucję).
4. Promuje przyjazne dla środowiska technologie i środki transportu.
5. Integruje wszystkie kluczowe elementy: centrum informacyjno-dokumentacyjne, miejsca i obiekty rozproszone w terenie, „żywe” warsztaty i pokazy, sieć ścieżek i szlaków, lokalne imprezy w spójny produkt.
6. Przyczynia się do budowania i wzmacniania lokalnej tożsamości oraz aktywizacji lokalnej społeczności.
7. Tworzone i rozwijane w oparciu o lokalne partnerstwo.
Podstawowe elementy ekomuzeum
1. centrum informacyjno-dokumentacyjne, odpowiedzialne za koordynację, rozwój, promocję, budowanie produktu turystycznego, a także prowadzenie działalności naukowo-badawczej, wydawniczej, dokumentacyjnej i informacyjnej.
2. zespół atrakcji (eksponatów) rozproszonych w terenie, czyli kolekcja obiektów i miejsc, które decydują o jego charakterze i wyjątkowości, która stanowią istotę ekomuzeum. Do tej grupy zaliczają się zarówno kościoły, zamki, dworki, kapliczki, charakterystyczna zabudowa, stanowiska miejscowej flory i fauny, punkty widokowe, zjawiska geologiczne i wiele innych, w zależności od tego, czym może się poszczycić dany obszar.
3. warsztaty i demonstracje tworzące „żywą” prezentację dziedzictwa, w czasie których miejscowi rzemieślnicy i twórcy demonstrują proces produkcyjny i twórczy.
4. sieć oznakowanych ścieżek i szlaków, zapewniających sprawną komunikację między obiektami. Ekomuzea promują niezmotoryzowane formy transportu, w związku z czym preferowane są trasy piesze, rowerowe, konne, kajakowe i in.
5. cykliczne i okazjonalne imprezy, organizowane dla uatrakcyjnienia i promocji oferty ekomuzeum, ale także w celu zapoznania zwiedzających z lokalnymi zwyczajami i tradycjami.
Przykłady ekomuzeów
- Ekomuzeum Trzy Kultury w Lutowiskach (Szlak Zielony Rower – Greenway – Karpaty Wschodnie)
- Ekomuzeum Lanckorona (Bursztynowy Szlak – Greenways)
