Production


Гicторыя зялёных шляхау

Зялёныя Шляхі ў ЗША

Зыбкай напрамку "Зялёныя Шляхі" лічацца Злучаныя Штаты. У ЗША слова Грынвэйз з'явілася ўпершыню ў 50-е гады ХХ стагоддзя ў кантэксце рэкрэацыйных сцежак (пешых і веласіпедных), служачых пасоўванню актыўнага стылю жыцця і сродкаў транспарту без матораў, якія ствараюцца галоўным чынам на мясцовых тэрыторыях. У 1987 годзе, дзякуючы сумеснай ініцыятыве прэзідэнцкай камісіі па справах рэкрэацыі - President's Commission on American Outdoors (узначаленай губернатарам штату Тэнэсі Аляксандрай Ламара) і актыўнасці, які дзейнічаў у той час, Прэзідэнта Нацыянальнага Геаграфічнага Грамадства - Гілберта Гросвенора, была абвешчаная доўгатэрміновая стратэгічная мэта - "стварэнне Сеткі Зялёных Шляхаў ва ўсёй Амерыцы!" Сёння ў ЗША існуе больш за 18 тысяч км Зялёных маршрутаў. Дзейнічаюць некалькі сотняў грамадскіх арганізацый, якія займаюцца развіццём ідэі Зялёных Шляхаў на нацыянальным узроўні, узроўні штатаў, рэгіянальным і лакальным узроўні. Рэалізацыя ініцыятывы Зялёных Шляхаў падтрымліваецца адміністрацыяй прыродаахоўных устаноў і органамі самакіравання, якія нават часта ствараюць працоўныя месцы для адміністратараў па Зялёных маршрутах. Усе гэтыя ініцыятывы ажыццяўляюцца шырокім партнёрствам публічнага, камерцыйнага і грамадскага сектараў.

Некаторыя арганізацыі, якія займаюцца Зялёнымі Шляхамі ў ЗША:

  • National Parks ServiceThe Rivers and Trails Program /Абслугоўванне Нацыянальных Паркаў – Праграма па рэках і экалагічных сцежках www.nps.gov/rtca

  • East Coast Greenway Alliance /Усходне-берагавы альянс Зялёных Шляхаў www.greenway.org

  • Federal Highway Administration /Адміністрацыя Федэральных Хуткасных Трас www.enhancements.org

  • Transportation Alternatives /Транспартныя Альтэрнатывы www.transalt.org

  • Pedestrian and Bicycle Information Center – PBIC /Інфармацыйны Цэнтр для пешаходаў і веласіпедыстаў www.bicyclinginfo.org - Pennsylvania Greenways /Зялёныя Шляхі Пенсільваніі www.pagreenways.org

Зялёныя Шляхі ў Заходняй Еўропе

У краінах Заходняй Еўропы ідэя Зялёных Шляхаў стала распаўсюджвацца ў канцы 80-х і пачатку 90-х. Зялёныя Шляхі ў краінах Еўрасаюза разумеюцца як турысцкія рэкрэацыйныя калідоры, створаныя для перамяшчэння на транспартных сродках без матораў. Гэта незалежныя і не звязаныя з аўтатрасамі маршруты, ідучыя ўздоўж старадаўніх гістарычных дарог, натуральных экалагічных калідораў альбо забытых і нявыкарыстаных камунікацыйных гасцінцаў (напрыклад, закінутых чыгунак). Мэта - пасоўванне актыўнага стылю жыцця, паляпшэнне здароўя людзей і стану прыроднага асяроддзя, памяншэнне забруджвання, выкліканага маторным транспартам, і стварэнне экалагічна чыстых дарог для штодзённага выкарыстання, для таго, каб дабірацца да месцаў працы і школ.

Еўрапейская Асацыяцыя Зялёных Шляхаў (European Greenways Association - EGWA) была заснаваная ў 1997 годзе ў Намуры (Бельгія) і аб'яднала 35 удзельнікаў - грамадскія арганізацыі і ўстановы, якія займаюцца стварэннем і пасоўваннем Зялёных Шляхаў. Самыя актыўныя - партнёры з Бельгіі, Іспаніі, Вялікабрытаніі, Францыі, Ірландыі і Чэшскай Рэспублікі. Шмат Зялёных маршрутаў паўстала на аснове нявыкарыстаных, закінутых чыгунак (так званыя "чыгункі - у экалагічныя сцежкі").

Еўрапейская Асацыяцыя Зялёных Шляхаў узаемадзейнічае з еўрапейскімі арганізацыямі па пытаннях развіцця і паляпшэння палітыкі Еўрасаюза ў сферы ўстойлівага развіцця, аховы навакольнага асяроддзя, раўнамернага развіцця рэгіёнаў і працаўладкавання. Еўрапейская Асацыяцыя Зялёных Шляхаў падлучаецца таксама да арганізацыі і прапагандзе Еўрапейскага Тыдня Ўстойлівага Транспарту (Мабільнасці) - Еўрапейскаму Тыдню Мабільнасці, якая арганізуецца штогод 16-22 верасня ў больш, чым 1300 еўрапейскіх гарадах і раённых цэнтрах. (гл. www.mobilityweek-europe.org).

Некаторыя арганізацыі, якія займаюцца Зялёнымі Шляхамі ў Заходняй Еўропе:

  • Europejskie Stowarzyszenie Zielonych Szlaków Greenways/Еўрапейскае Таварыства Зялёных Шляхаў - (L'Association Européenne des Voies Vertes, European Greenways Association) www.aevv-egwa.org
  • Chemins do Rail (Belgia)/Шляхі Чыгункі (Бельгія) www.cheminsdurail.be
  • AF3V – L’Association Française de Développement des Véloroutes et Voies Vertes (Francja)/Французская Асацыяцыя Развіцця Веламаршрутаў і Зялёных Шляхаў (Францыя) www.AF3V.org
  • Fundación de los Ferrocarilles Españoles (Hiszpania)/Фундацыя Гіспанскіх Чыгунак (Іспанія) www.viasverdes.com
  • Sustrans Sustainable Transport (Wielka Brytania)/Устойлівы Транспарт (Вялікабрытанія) www.sustrans.org
  • The Heritage Council (Irlandia)/Рада па Спадчыне (Ірландыя) www.heritagecouncil.ie
  • The Italian Greenways Association, A.I.G. (Włochy)/Асацыяцыя Зялёных Шляхаў Італіі (Італія) www.greenways.it

Зялёныя Шляхі ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе

У Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе заснавальнікамі Зялёных Шляхаў сталі чэхі. Ідэя стварэння тамака Зялёных маршрутаў нарадзілася ўжо ў 1990г. Група амерыканцаў, узначаленая Лу Хмелажам, родам з Чэхіі, вырашыла перанесці на цэнтральна-еўрапейскую глебу канцэпцыю Зялёных Шляхаў, якая бурна развіваецца ў ЗША. Першай ініцыятывай быў маршрут, які злучае Вену з Прагай (Зялёны маршрут Прага - Вена). У 1998 годзе каардынацыяй праграмы заняўся Фонд "Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя" з г. Брно, дапаўняючы яе сацыяльнымі і прыродаахоўнымі аспектамі.

Праграма Зялёных Шляхаў (CEG - Зялёныя Шляхі ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе) - як грамадская ініцыятыва, якая развіваецца ў рэгіёне Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропы - была сфармаваная ў 2000г. Яна рэалізуецца ў рамках міжнароднага аб'яднання "Экалагічнае партнёрства для ўстойлівага развіцця", якое складае кансорцыюм арганізацый, дзеючых у Польшчы (Фонд "Партнёрства для навакольнага асяроддзя"), Чэшскай Рэспубліцы, Славакіі, Вугоршчыны, Румыніі і Балгарыі. У сетцы Зялёных Шляхаў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропы ў цяперашні час находзіцца дзевяць маршрутаў вялікай працягласці і некалькі лакальных і гарадскіх маршрутаў. Усе маршруты greenways у Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе рэалізуюцца ў адпаведнасці з агульнымі крытэрыямі. З 2005г. У рамках праграмы CEG /Зялёныя Шляхі ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе/ прысуджаецца штогадовая прэмія Зялёных Шляхаў - greenways імя. Лоренса З. Ракфелера за лепшую ініцыятыву Зялёнага маршруту ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе.

Праграма Зялёных Шляхаў у Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе папаўняецца новымі ініцыятывамі і партнёрскімі арганізацыямі з іншых краін рэгіёну, а менавіта Аўстрыі, Нямеччыны, Беларусі, Украіны, Сербіі, Чарнагорыі, Босніі і Герцагавіны, Славеніі і Македоніі.

Некаторыя арганізацыі, якія займаюцца Зялёнымі Шляхамі ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе:

  • Environmental Partnership for Sustainable Development Association/”Асацыяцыя Экалагічнае Партнёрства для Ўстойлівага Развіцця” www.environmentalpartnership.org
  • Fundacja Partnerstwo dla Środowiska (Polska)/Фонд Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя (Польшча) www.epce.org.pl, www.greenways.pl
  • Nadace Partnerství (Republika Czeska)/ Фонд Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя (Чэшская Рэспубліка) www.nadacepartnerstvi.cz
  • Nadácia Ekopolis (Słowacja)/ Фонд Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя (Славакія) www. ekopolis.sk, www.greenways.sk
  • Ökotárs Alapítvány (Węgry) / Фонд Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя (Вугоршчына) www.okotars.hu
  • Fundatia pentru Parteneriat (Rumunia) / Фонд Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя (Румынія) www.epce.ro, www.greenways.ro
  • Фондация „ЕкоОбщност” (Bułgaria) /Фонд “Экаобшчнасць” (Балгарыя) www.bepf-bg.org

Зялёныя Шляхі ў Беларусі

Папулярнасць сельскага і экалагічнага турызму сярод мясцовага насельніцтва ў Беларусі пачалася з стварэння ў 2002 г. грамадскага аб'яднання "Агра- і экатурызм", чальцамі якога ў дадзены момант з'яўляюцца больш за 300 чалавек, большасць з іх - вясковыя жыхары. Дзякуючы дзейнасці гэтай арганізацыі і актыўнасці яе кіраўніка - Валерыі Кліцуновай, на тэрыторыі краіны паўстала больш 70 агратурыстычных сядзіб.

У 2004г. грамадскае аб'яднанне "Агра- і экатурызм", пры арганізацыйнай і метадычнай падтрымцы Фонду "Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя" і захопленасці нацыянальнага каардынатара па Зялёных Шляхах Дамінікі Зарэмбы, прыступіла да распрацоўкі праекту па стварэнні Зялёных Шляхаў - greenways у Беларусі. Першым імпульсам да пачатку гэтай дзейнасці была паўгадавая стажыроўка, арганізаваная Фондам для фіналісткі праграмы Кіркланда (2003-2004) Алены Ветравай, у выніку якой была напісаная дыпломная праца аб магчымасцях развіцця Зялёных Шляхаў у Беларусі.

У рамках узаемадзеяння грамадскага аб'яднання "Агра- і экатурызм" і Фонду "Партнёрства для Навакольнага Асяроддзя" (дзякуючы фінансавай падтрымцы Праграмы РЫТА - Перамены ў рэгіёне і Еўрапейскай Экалагічнай Камісіі) у 2004-2005 гг. адбыліся 2 польска-беларускія азнаямленчыя паездкі і міжнародная сесія экспертаў з Польшчы, ЗША, Вялікабрытаніі і Чарнагорыі. Прадстаўнікі ОО "Агра- і экатурызм" прымалі ўдзел у канферэнцыях і семінарах па экатурызме і Зялёным Шляхам у Польшчы. Для актыўных прадстаўнікоў беларускай вёскі была арганізаваная вучэбная паездка па польскіх Зялёных Шляхах, а таксама выдадзеная серыя публікацый па Зялёных Шляхах на польскай, рускай і беларускай мовах. У выніку гэтай дзейнасці ў Беларусі з'явіліся першыя экатурыстычныя ініцыятывы па стварэнні Зялёных Шляхаў, аб'яднаўчыя сеткай агратурыстычных сядзіб, а таксама ўменні, веды і запал чальцоў аб'яднання. У 2006г. дзякуючы датацыі Міністэрства Замежных Спраў РП быў створаны Інтэрнэт-сайт па Зялёных Шляхах у Беларусі www.greenways.by.

Грамадскае Аб'яднанне «Агра- і Экатурызм», www.ruralbelarus.by www.greenbelarus.com



Сетка Зялёных Шляхаў у Беларусі







Фотаздымкі, тэкст: Дамініка Зарэба, Валерыя Кліцунова, Алена Ветрава, Цiмур Крoлл | Малюнкі: Івона Сівэк-Фронт
Праект "Зялёныя Шляхі для Беларусі" быў ажыццёўлены Польскім Фондам Еўрапейскага Партнёрства і Беларускай Асацыяцыяй "Агра і Экатурызм" пры падтрымцы і фінансаванні Праграмай Польскай Дапамогі Міністэрства Замежных Спраў Рэспублікі Польшча ў 2006 годзе.